تاریخچه:
بشر قبل از پیدایش زبان ابتدا با کندن غارها هم گرایش خود به نوشتن و تصویر کردن را نشان داد و هم نیاز به خلق زبان. بعد از دوره غارنشینى و با به وجود آمدن زبان، قالب هاى خشتى به اصطلاح نخستین کاغذى بودند که بشر اقدام به نوشتن بر روى آنها کرد و حتى فرامین شاهان عهد کهن بر روى قالب هاى خشتى نوشته می شد.
پیش از ساختن کاغذ، مردمان باستان برای ماندگار کردن نظرهای خود از کندهکاری روی سنگ و چوب و لوحهای گلی بهره میگرفتند. سومریها از هزارهی چهارم پیش از میلاد بر لوحهای گلی مینوشتند. بابلیها این روش را از سومریها آموخته و کتابخانهی بزرگی از لوحهای گلی درست کرده بودند. آنها گل را به صورت ورقهای کلفت در میآوردند و پیش از آن که خشک شود، دانسته های خود را به خط میخی روی آن کندهکاری میکردند. سپس، آن را در آفتاب خشک میکردند یا در کوره های سفالپزی، میپختند.
از این لوحهای گلی پخته، شمار زیادی از ویرانه های شهرهای باستانی میانرودان، بهویژه بابل، به دست آمده است.
دستکم از هزارهی دوم پیش از میلاد، آدمیان آموختند که میتوانند از پوست جانوران کاغذ چرمی (پارشمن) بسازند. ایرانیان روی پوست گاو، گاومیش و گوسفند و رومیها بر پوست خر وحشی مینوشتند. پوستها پس از دباغی و صیقلکاری به اندازهی نازک و نرم از کار در میآمدند که در زیبایی و نیکویی شاهکار به شمار میآمدند.
پارشمن ایرانی ویژگیهای بهتری داشت. برای نمونه، ایرانیان برای از بین بردن بوی ناخوشایند چرم، در روند ساختن پارشمن، به آن گلاب میافزودند. اوستا را نخستینبار روی 12 هزار پوست گاو نوشته بودند. عربها نیز روی پوست مینوشتند، اما چون گران بود، تنها برای نوشتن چیزهای بسیار مهم، مانند قرآن و قراردادها و پیماننامه ها از آن بهره میگرفتند. آنها نوشته های خود را بیشتر بر استخوان شانهی شتر یا سنگهای نازک سفید یا شاخه های پوست کندهی درخت خرما مینوشتند. معروف است که ایرانیان در دوران خلفا جز بر پوست کلفت و نازک بر چیزی دیگر نمینوشتند و میگفتند که «ما جز بر آنچه در مملکت ما فراهم میشود بر چیزی دیگر کتابت نمیکنیم
مصریان باستان از نزدیک 2 هزار سال پیش از میلاد، از گیاه پاپیروس، که گونهای از نی است، نوعی کاغذ میساختند که به همان نام پاپیروس شناخته شد و امروزه به صورت واژهی Paper در زبان انگلیسی ماندگار شده است. مصریها ساقه های پاپیروس را به صورت نوارهای باریکی میبریدند و آنها را به گونهای کنار هم میگذاشتند که مانند رشته های پارچه در هم فرو میرفتند. سپس، پاپیروس را در آفتاب خشک میکردند. این کاغذ را در بسیاری از مآخذ قدیمی «قرطاس» خواندهاند.
از برگ و پوست درختان نیز به عنوان کاغذ استفاده می شده است. مردم هندوستان روی برگ و پوست برخی درختان مینوشتند. ابوریحان بیرونی در اینباره نوشته است که مردم بخشهای جنوبی هند برگهای درختی به نام تاری را، که مانند درخت نخل و نارگیل است، به هم میچسباندند و روی آنها مینوشتد و سپس آن برگها را با نخ به هم میچسباندند. شاید به همین دلیل باشد که امروزه به صفحه های کتاب یا دفتر، برگ میگویند.
در سرزمینهای شمالی هند پوست درخت توز را صیقل میدادند و به عنوان کاغذ استفاده می کردند و روی آن مینوشتند. سپس برگه های نوشته شده را شماره میگذاردند و در پارچهای میپیچیدند و نگهداری میکردند. نامهای که پادشاه هند به انوشیروان نوشته بود و مسعودی در مروجالذهب به آن اشاره کرده است، بر پوست درخت بوده است
در بین النهرین از لوحه های گلی، در مصر (1۸۳۸ ق.م) از پاپـیروس ، در چین از حکاکی بر روی لوحه های چوبی و نمد با قلم مو و پارچه ابریشمی ، این منظور را عملی می کردند. با توجه به اینکه صنعت ، نمد ما لی در خاور دور سنّت و متداول بود، فردی چینی به نام تسائی لون (1۰۵ میلادی) از قطعات کهنه و اضافی ابریشم ، خمیر و بعد ورقه هایی به صورت نمد درست کرد و از آن به کمک قلم مو برای نقاشی و نوشتن استفاده کرد و بعد به جای ابریشم، چوب خیزران و درخت توت را بکار گرفت. در حقیقت باید او را اولین مخترع کاغذ در دنیا دانست
گاه نوشتن روی ورقه های مسی، برونزی و گاهی طلا انجام میشد که لوحهای زرین دوره هخامنشیان از نمونه های آنهاست. در هندوستان کاغذ کشمیری، کشمیری طلایی و میناکاری، کاغذ دکنی، کاغذ دهلوی و کاغذ لاهوری بسیار رایج بود. در خارج از هندوستان، کاغذهایِ شیرازی، دمشقی، بغدادی و ماورالنهری بسیار متداول بودند. از روی کاغذ است که می توان به جعلی و اصلی بودن یک نسخه خّطّ ی پی برد. کاغذ باریک که برای نوشتن یا چاپ به کار می رود، معمولاً روی تخته چوب یا روی پارچه کهنه یا چیز ریشه داری ساخته می شود.
در 1۰۵میلادی کاغذ در چین ساخته شد. از آنجا صنعت کاغذ در 61۰ م به ژاپن و در 7۵1م به سمرقند و در 9۰۰م به اعراب و مصر و در 11۵۰م به شمال آفریقا و اسپانیا و سپس اروپا رسید. در بین 1276 تا 149۵ کارخانه های کاغذ سازی در ایتالیا، فرانسه، آلمان و انگلستان تاسیس شد. در یکی از جنگ ها اسیران چینی به سمرقند آورده شدند و چینی ها برای نخستین بار در 1۳4 هجری کاغذهای ساخت چین را که با کتان و ریشه های سن ساخته می شد، رواج دادند.
کاغذ از مهمترین موادی است که انسان را در مرحله علم و تمدن با قدمهای سریع پیش انداخته و در این راه به او کمکهای بزرگ کردهاست. صنعت کاغذسازى از قرن هفتم هجرى به بعد در ایران وجود داشته و گسترش یافته است. در ایران فعالیت کاغذ سازی اولین بار با تأسیس کارخانه مقواسازی و با استفاده از کاغذهای باطله در سال 1۳1۳ شمسی در کرج شروع شد.